Peyami Safa'nın düşünce dünyası ve tarih anlayışı Peyami Safa's world intellectual and his understanding history / İdris Kartal ; tez danışmanı, Yrd.Doç.Dr. Hayri Çapraz

• Main Authors: Kartal, İdris, Çapraz, Hayri
• Format: Dissertation
• Language: Turkish
• Published: Isparta SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü 2011

Bu tezi çalışmamızın amacı, Peyami Safa'nın hayatını, düşünce dünyasını inceleyerek çıkarımlarda bulunmak ve bu çıkarımlardan yola çıkarak yazarın tarih anlayışını ortaya koymaktır. Peyami Safa'ya dair elde ettiğimiz bilgiler, yine kendisi tarafından kaleme alınan edebî eserlerinin ve fikrî kaynaklarının derinlemesine incelenmesi sonucunda elde ettiğimiz verilerdir. Bunun yanı sıra Peyami Safa hakkında yapılan çalışmalar da konuyu aydınlatmamızda yardımcı kaynaklar olmuşlardır. Elde edilen bilgiler ışığında yazarın hayatı, düşünce dünyası ve tarih anlayışı ortaya konulmuştur. Çalışmanın ilk bölümünde, Peyami Safa'nın hayatı ele alınarak yazarın içinde doğduğu ve yaşadığı toplumun sosyal ve siyasal atmosferi ele alınmış ve yazarın edebiyat hayatına katılmasıyla yaptığı çalışmalar hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde ise yazarın düşünce hayatını şekillendiren kavramların ve bu kavramların düşünürün, düşünce hayatındaki anlamlarını ve toplumsal değişim ve dönüşümde ifadesini bulan anlatımları ele alınmıştır. Bu bölümde Safa'nın milliyetçiliğe, muhafazakârlığa-inkılâpçılığa ve Doğu-Batı sentezi üzerine yaptığı özgün değerlendirmelerden yola çıkarak analizler yapılmıştır. Ayrıca bu bölümde Türk toplumsal yapısının bir bütün olarak Cumhuriyet modernleşmesiyle birlikte yaşadığı değişimin Safa, tarafından değerlendirilmesi ayrıntılı şekilde ele alınmıştır. Böylece Safa'nın Türk düşünce hayatının önemli bir düşünürü olarak, kültür hayatımızdaki oynadığı önemli rolü vurgulamış bulunmaktayız. Tezimizin son bölümü ise, önceki bölümlerde elde edilen bulgulardan hareketle Peyami Safa'nın tarih anlayışı ortaya konulmuştur. Kendisinin tarih" yorumlamasına dair anlayışı, kendisi tarafından kaleme alınan eserlerinden ve önemli diğer tarihî, felsefî kaynakların ışığında değerlendirilmiştir. Böylelikle Safa'nın düşünce hayatının temel ilkelerinin, tarih algılamasını şekillendirdiği ortaya konulmuştur. Çalışmada elde edilen bulgulara göre: Peyami Safa'nın, koşulları güç bir ortamda dünyaya geldiği ve hayatını bu güç koşullara karşı mücadele vererek kazandığı anlaşılmaktadır. Safa, düşünce hayatına atılmasıyla birlikte ömrünün sonuna kadar kendisi hep zor süreçleri yaşamış bir düşünürdür. Safa'nın düşünce dünyasını kendisinin "bir insanın tarih anlayışı toplum anlayışından ayrı" tutulmaz anlayışında bulmaktayız. Nitekim kendisinin milliyetçi, muhafazakâr, Doğu-Batı sentezinde aynı zamanda inkılâpçı olmasında yaşadığı dönem itibarıyla, tanık olduğu tarih" olayların kendisi üzerinde bıraktığı etkinin payı büyüktür. Nitekim Safa'nın milliyetçiliği, Türk milletinin var olmak için verdiği mücadelenin kendisinde bıraktığı hayranlık ve milletin varlığının bunda olduğuna olan inancından doğmaktadır. Muhafazakârlığı ise, var olmanın yollarından birinin milletleri, millet yapan değerlerin korunması gerektiğine olan inancından doğmaktadır. Ancak dikkatli incelendiğinde Safa'nın düşünce hayatında muhafazakârlık, dogmatik bir duruş veya körü körüne belli değerlere saplanarak değişime karşı bir reaksiyonun sonucunda değil, toplumların tarih" akideler içinde meydana getirdiği ve bu değerlerin toplumların hayatlarında oynadığı aslî role olan inancından ileri gelmektedir. Ayrıca Osmanlı'dan beri devam eden yanlış Batılılaşma politikalarının devlet ve toplum hayatında ortaya çıkardığı büyük tahribatların rolüyle düşünür muhafazakâr bir tavır geliştirir. Safa'da muhafazakârlık değişime açık bir düşünce olarak ortaya çıkmakta ve bu anlayışının örneğini de yine kendisinin Doğu-Batı sentezi üzerinden oluşturduğu yorumda görmekteyiz. O sadece körü körüne belli değerlerin analiz edilmeden ve tartışılmadan kabul görmesinden rahatsızdır. Tedrici (aşamalı) değişimden yana olan Safa, muhafazakârlığı kadar inkılâpçılığıyla da dikkatleri üzerine çekerek hem muhafazakâr düşünce hayatında özgün bir konum sahibi olmuş, hem de Atatürk İnkılâbını tarihî ve felsefî olarak değerlendirmeye tâbi tutması, kendisini Cumhuriyet düşünürleri arasında farklı bir konumun sahibi yapmıştır.
My aim to study on this thesis is to research into and conclude Peyami Safa's life and his opinions, by the sight of those inferences I tried to give information about his perception on history. All the information I got upon him are data which I researched from his literary and intellectual works besides the researches upon him gave contribution on my study. On the sight of the information I got upon Peyami Safa, allow to make inferences about his life, his intellectual world and perception on history. The first part of the study deal with Peyami Safa.s life where he was born in what sort of social and political atmosphere were there and given information about his works. The second part is consist of the terms which formed Peyami Safa's intellectual world, and those terms mean what according to him and his expression about social change and transformation. In that part, analyses are made according to writer's ideas about nationalism, conservative evolutionism and synthesis of east and west. Also in that part, writers ideas are given in a detailed way about changes in the Turkish social structure which starts republican administration. So we emphasized that Peyami Safa is one of the most important intellectuals who made great contributions to our social, intellectual world. The last part of the study deals with, taking into consideration of other parts, Peyami Safa's perception about history. His perception about history are judged considering about his own books, and other important historical and philosophical books. Proved that his perception on history formed his intellectual world ,and his guiding principles. According to the findings in the study show that Peyami Safa's life conditions were so bad when he was born, and earns his whole life fighting against that hardness. He is an intellectual who spent his whole life fighting against difficulties. We can easily understand his intellectual world from his own sentences. A Person's perception on history cant not be think alone without taking into consideration of perception of society. We describe Safa as a nationalist, conservative who synthesized east and west, reformist, the time and society which he lived, affected his intellectual world. His nationalist side is affected from his adoration towards Turkish people's struggle for to be or not be and believing that a nation can only exist by fighting against struggles.His conservative side is affected from his belief ; a nation can exist freely only by conserving his values. When analyzed in a detailed way, we see that his conservative side in not a dogmatic belief to stand against transformation, it is a belief that history show; values act an important role for a nation's future. Also Safa developed a conservative manner s because of wrong westernizations politic gave a lot of harm to government and societies life which begins in Ottoman times. Safa's is not harsh because he tired to make a synthesis with east and west culture. He is only uncomfortable without discussing and accepting values and believing them. Safa who believes the hierarchical transformation, taking attention not only his conservative side but alsa his reformist side these qualities gave him a different position from the other republican intellectuals because as a conservative he hada peculiar position, and as a reformist he considered the Atatürk's reforms history in a philosophical way.