Harezm Türkçesiyle yapılan Kur’an çevirisinin beş nüshası

• Published in: Uluslararası Türkçe edebiyat kültür egitim dergisi Vol. 8; no. 2; pp. 654 - 698
• Main Author: Argunşah,Mustafa
• Format: Journal Article
• Language: Turkish
• Published: Atatürk Üniversitesi Yayınları 01-02-2019
• Subjects: Kültür & Sanat; Tarih; Erzurum; Türkiye; Turkic translations of Quran; edisyon kritik; Kur'an'ın Türkçe çevirileri; Quran; Kur'an; Harezm Türkçesi; Khorezmian Turkic; critical edition
• ISSN: 2147-0146; 2147-0146

İlk olarak A. Zeki Velidi Togan ve Abdulkadir İnan, Karahanlı ve Harezm Türkçesi Dönemi’ne ait Kur'an çevirilerinin aynı metnin nüshaları olabileceğini dile getirmişlerdir. Hatta İnan, Anadolu sahasındaki çevirilerin Moğol istilası sırasında getirilen tek bir ortak metne dayandığını ileri sürmüştür. Anadolu sahasında Kur'an çevirileri üzerinde Mustafa Toker ve Ali Osman Solmaz da yaptıkları küçük karşılaştırmalarda bazı nüshaların aynı çeviriye dayandığını ortaya koymuşlardır.
Türkçenin tarihî dönemlerine ait metinlerin bilimsel yayımında karşılaştırmalı metoda sıklıkla başvurulmasına rağmen, Kur'an'ın Türkçeye çevirilerinde bu metot uygulanmamıştır. Hâlbuki karşılaştırmalı metodun dil araştırmalarındaki önemi tartışılmazdır. Tarihî dönemlere ait Kur’an çevirilerinin nüshaları tespit edilerek karşılaştırmalı (edisyon kritikli) metinleri yayımlanmalıdır.
Daha önce sunduğum bir bildiride, Kur'an'ın Türkçe çevirilerinden Karahanlı ve Harezm Dönemi dil özellikleri taşıyan TİEM 73, Rylands, Anonim Orta Asya Tefsiri, Taşkent (Özbekistan) ve Hekimoğlu nüshaları karşılaştırılmış ve bunların aynı kaynak metne dayandığı ileri sürülmüştü. Ayrıca Taşkent ve Hekimoğlu nüshalarının aynı çeviri olduğuna dikkat çekilmişti. Bu çalışmada ise, Hekimoğlu ve Taşkent nüshalarına, Meşhed'deki Âstân-i Kuds-i Rezevî Kütüphanesinde 293, 1007 ve 2229 numaralarda kayıtlı bulunan üç nüsha daha eklenmiştir. Harezm Türkçesine ait bu beş nüshadan seçilen bazı ayetler karşılaştırılmış ve yorumlanmıştır. Taşkent, Hekimoğlu ve Meşhed nüshalarının Batı Türkistan'ın farklı yörelerinde aynı dille yazıldıkları; ses, biçim ve söz varlığı bakımından birbirlerine çok yakın oldukları; Karahanlı Türkçesi dil özellikleri taşıyan TİEM 73, Rylands ve Anonim Orta Asya Tefsiri ile Harezm Dönemi dil özellikleri taşıyan nüshaların asıl kaynağının Mansur bin Nuh Dönemi’nde yapılan Farsça-Türkçe çeviri olduğu ve bu nüshanın erken dönem Karahanlı Türkçesiyle yazıldığı ortaya konulmuştur.