Türkiye’de seçim sistemleri üzerine bir değerlendirme

• Published in: Türkiye Kamu Çalışanları Vakfı Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi Vol. 2; no. 2; pp. 45 - 68
• Main Authors: Şener,Turan, Ülkü Eren,Nezihe
• Format: Journal Article
• Language: Turkish
• Published: Türkiye Kamu Çalışanlar Vakfı (TÜRKAV) 2022
• Subjects: Felsefe & Psikoloji & Sosyoloji; Hukuk; İdari Bilimler; İktisat & İşletme & Finans; İletişim; Tarih; Ankara; Türkiye; Seçim Sistemi; Seçim Barajı; Electoral System; Çoğunluk Sistemleri; Electoral Threshold; Nispi Temsil Sistemleri; Majority System; Seçim; Election; Proportional Representation
• ISSN: 2791-9684; 2792-0038

Seçim kavramının temeli, “tercih etme”ye dayanmakla birlikte, seçim sistemi kavramı ile kastedilen seçimin nasıl yapılacağı, seçime ilişkin yöntem ve tekniklerdir. Seçim sistemleri, çoğunluk sistemleri ve nispi temsil sistemleri olmak üzere iki ana grupta incelenmektedir. Bununla birlikte hem çoğunluk sistemlerinin hem de nispi temsil sistemlerinin birçok alt gruba ayrıldığı da görülmektedir. Nispi temsil sistemlerinde egemen düşünce, seçime katılan partilerin, parlamentoda, aldıkları oy oranlarıyla orantılı olacak şekilde temsil edilmesi gerektiği yönündedir. Çoğunluk sistemlerinde ise en çok oyu alan siyasi partilerin parlamentoda temsil edilmesi durumu söz konusudur.
Türkiye’de yapılan milletvekili seçimlerine bakıldığında, tarihsel köken itibarıyla seçimlerin Osmanlı Devleti’ne dayandığı görülmektedir. Osmanlı Devleti’nde 1876’da Kânûn-ı Esâsî ilan edildikten sonra 1877 yılında ilk seçimler yapılmıştır. Türkiye’de 1961 seçimlerine kadar çoğunluk sistemi uygulanmıştır. 1961 seçimlerinden itibaren nispi temsil sistemleri uygulanmıştır ve nispi temsil sistemlerinin farklı şekillerde uygulandığı da görülmektedir. 1995 seçimlerinde uygulanmaya başlanan ülke barajlı d’Hondt Sistemi, 2015 yılı Kasım ayında yapılan seçimler de dâhil olmak üzere uygulanmaya devam etmiştir. 2017 yılında yapılan anayasa değişikliğinin ardından 2018 yılında hükûmet sistemi değişmiş ve parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi adı verilen yeni bir hükûmet sistemine geçilmiştir. Bu süreçte, seçim ittifakı üzerine çalışmalar yapılmış, görüşmeler gerçekleştirilmiş ve bu doğrultuda yasal düzenlemeler de hayata geçirilmiştir. Seçim ittifakı ile seçim barajı olan %10’un altında oy alan partiler, içinde yer aldığı ittifak %10 barajını geçtiğinde barajı geçmiş olmaktadır. Söz konusu partiler için seçim barajı, bir engel olmaktan çıkarılmaya çalışılmıştır. 2022 yılı Nisan ayı itibarıyla yürürlüğe giren bir kanun ile seçim barajı, %10’dan %7’ye düşürülmüştür. Seçim ittifakı ile seçim barajı engelinin aşılmaya çalışılması yönünde atılan adımlar, barajın düşürülmesi yönünde yapılan değişiklikle desteklenmiştir. Bu çalışmada da seçim ve seçim sistemi kavramları üzerinde durulmakta ve seçim sistemleri hakkında bilgi verilmektedir. Türkiye’de uygulanan seçim sistemleri, çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Türkiye’de seçimler, tarihsel kökeni itibarıyla Osmanlı Devleti’ne dayanmaktadır. Dolayısıyla, çalışmada Osmanlı Devleti’nde yapılan ilk seçimlerden, 1877 seçimlerinden başlayarak 2018 yılında yapılan seçimler de dâhil olmak üzere incelenmektedir. Çalışmanın kapsamını 1877-2018 yılları arasında yapılan milletvekili seçimleri oluşturmaktadır. Çalışma ile Türkiye’de yapılan seçimleri ve seçim sistemlerini sınırlamaksızın bir bütün olarak aynı çalışmada ortaya koymak ve bu doğrultuda bir inceleme, değerlendirme yapmak amaçlanmaktadır. Çalışmada konu tarihsel süreçte incelendiği için tarihsel bir yaklaşım izlendiğini söylemek mümkündür.