“Kaşgar Yayınları” Üzerine Bir Çalışma: Kaşgar’da İsveç Misyonerliği Matbaası Tarafından Yayınlanan “Doğu Türkçesi” İle Yazılmış Eserler

• Published in: Uluslararası uygur araştırmaları dergisi (Online) Vol. 1; pp. 75 - 108
• Main Author: Eset SÜLAYMAN
• Format: Journal Article
• Language: English
• Published: Alimcan İnayet 01-06-2013
• Subjects: Doğu Türkçesi; İsveç Misyonerliği Matbaası; Kaşgar; Kaşgar Baskıları
• ISSN: 2458-827X; 2458-827X

1892’de İsveç Misyonerlik Ahit Kilisesi (Sevenska Missionsförbundet) Sincan, Kaşgar’da yeni bir misyonerlik sahası açmaya karar vermiştir. İlk İsveçli misyonerler burada Ocak 1892’de faaliyetlerine başlamışlardır. Misyonerlik 1912’de, 1938’e kadar tek olan, Kaşgar’da kendi matbaasını kurmuştur. 25 yıllık faaliyeti sürecinde matbaa hem dini hem de dini olmayan binlerce kitabı Doğu Türkçesi (Uygurca) ile basmıştır. Ayrıca, matbaa çeşitli ders kitapları, takvimler, broşürler ve gazeteler basmıştır. Sovyet Rusya’nın Sincan üzerinde 1930’lardaki etkisinden önce İsveçli misyonerlerin eğitim ve kültür faaliyetleri, özellikle de modern matbaaları, Çağdaş Uygurcanın gelişimi üzerinde önemli bir etkiye sahip olmuştur. Bu, 20. Yüzyıl Uygur kültür tarihinde önemli bir başarı olarak görülmektedir. Bu yayınlanan eserler tek başına kalmış bu Doğu Türkçesi dilinin modern bir dil olmasını sağlamıştır. Pekçok İsveçli Doğu Türkçesi uzmanı dil ve edebiyat çalışmalarıyla Sincan’daki edebi ve eğitim aktivitelerine katkıda bulunmuştur. Gustaf Raquette (1871-1945), Gustaf Ahlbert (1884-1943), Sigfrid Moen (1897-?), Oscar Hermansson (1889-1951) ve önde gelen İsveçli Türkolog Gunnar Jarring aktif bir biçimde Uygurca dil ve kültür çalışmalarını yürütmüşlerdir. Onların bu ilgisinin bir sonucu da İsveç’teki kimi kütüphanelerde ve arşivlerde bulunan Oryantal el yazmalarını toplamalarıdır. Birçok kişi tarafından bilinmese de bu yazmalar uluslar arası Oryantal Çalışmaları açısında son derece önemlidir. Bu makale, çağdaş standart edebi Uygurcanın dilsel ve sosyokültürel gelişimini ve bunun 20. Yüzyılın başındaki İsveçli misyonerlerle olan yakın ilgisini ele almaktadır. Aynı zamanda bu çalışma Modern Uygurcanın gelişimindeki edebi eserlerin ve İsveçli misyonerlerin nasıl bir etkide bulunduğunu da açıklamaktadır. Bir başka deyişle, bu çalışma Doğu Türkçesi ile basılmış eserlerin dil özellikleri ile onların modern standart edebi Uygurca ile ilişkilerini vurgulamaktadır. Bu basılı eserlerin fonetik, leksik ve gramer özelikleri ile ilgili daha ayrıntılı bir çalışma yakın zamanda yapılmalıdır.