Çankırı Ağzında Bilginin Kaynağını İşaretleme: Aktarımsallık Ulamı

• Published in: Türkbilig
• Main Authors: Üzüm, Melike, Demir, Nurettin
• Format: Journal Article
• Language: Turkish
• Published: 22-10-2024
• ISSN: 1302-6011
• DOI: 10.59257/turkbilig.1520851

Bu çalışmada, Çankırı ağzında dolaylı bilginin kaynağını işaretleyen -mIş ve –(I)mIş kullanım örnekleri değerlendirilerek -(I)mIş(I)mIş ve –(y)AsI biçim birimleri işlevsel açıdan ele alınmaktadır. Ayrıca kanıtsallığın ortaya çıkmasında kültürün etkisi dikkate alınarak ağız konuşurlarının sosyal etkileşimde aktarımsallık kullanımına yönelik yaklaşımları tartışılmaktadır. İnceleme verisi, Çankırı ağızlarından alan araştırması yöntem ve teknikleri kullanılarak toplanmıştır. Derleme sırasında ağız konuşurlarına sözlü tarih, kültür ve masal gibi farklı anlatı türlerinde kanıtsallığı tespit etmeye yönelik yönlendirici sorular sorulmuştur. Araştırma konusu işaretleyicilerin, diğer ağızlardaki durumuyla ilgili alan yazını taranarak aktarımsallık işlevini örneklendiren kısıtlı dil malzemesi çalışmaya dahil edilmiştir. İncelemede -(I)mIş(I)mIş ve –(y)AsI diğer iki kanıtsal gibi Johanson’un kanıtsallık teorisi çerçevesinde dilbilgisel dolaylılığın alt ulamında yer alan aktarımsallık işaretleyicileri olarak kabul edilmiştir. İşaretleyicilerin ağız bölgesindeki işlevleri, önce biçim birim ve anlam alanı arasındaki ilişki sorgulanarak sonra da edimsel düzeyde ortaya çıkan anlam alanları kültürel bağlamda değerlendirilerek ele alınmıştır. İnceleme sonucunda ağız konuşurlarının –(y)AsI ile önermesel bilginin gerçekliğine yönelik yaklaşımlarını içeren bir aktarım ifadesi oluşturdukları, -(I)mIş(I)mIş ile ise nötr bir duruş sergileyerek salt aktarım bildiriminde bulundukları ortaya konmuştur. Kültürel açıdansa ağız konuşurlarının –(y)AsI’nın kullanıldığı bağlamları “dedikodu” olarak nitelendirdikleri ve bu işaretleyiciyle veri sunmaktan kaçındıkları gözlenmiştir. Çalışma, ağız konuşurlarının aktarımsal bilginin güvenirliğine yönelik kendilerini nasıl konumlandırdıklarını açıklamakta, kanıtsallık ve kültür ilişkisine dair bulgular sunmaktadır.