ESKİ TÜRKÇEDEKİ /ç/, /s/ ve /z/ ÜNSÜZLERİNİN 20. YÜZYIL ÖNCESİ BAŞKURT TÜRKÇESİNDEKİ DURUMU

• Published in: Türkbilig
• Main Author: Ünüvar, Dursun
• Format: Journal Article
• Language: Turkish
• Published: 15-10-2024
• ISSN: 1302-6011
• DOI: 10.59257/turkbilig.1518646

İdil-Ural bölgesi, genel anlamda Çuvaş Türkçesi, Tatar Türkçesi, Mişer Türkçesi, Tipter Türkçesi, Kazak Türkçesi ve Başkurt Türkçesinin daha dar alanda ise Çuvaş, Tatar ve Başkurt Türkçesinin temas halinde olduğu bir coğrafyadır. Lehçeler arası temas, İdil-Ural Türk ağızlarının fonetiğine de yansımıştır. 20. yüzyıl öncesinde yayımlanan eserlerde bu teması görmek mümkündür; çünkü bu dönemdeki eserler Sovyet dil politikası öncesinde yazılmıştır. Çalışmada, çağdaş Başkurt Türkçesini diğer Türk yazı dillerinden ayıran ET. /ç/ > Bşk. T. /s/; ET. /s-/ > Bşk. T. /h-/; ET. /-s-/ > Bşk. T. /-ś-/; ET. /-s/ > Bşk. T. /-ś/; ET. /-z-/ > Bşk. T./-ẕ-/ ve ET. /-z/ > Bşk. T. /-ẕ/ ses denkliklerinin tarihî Başkurt Türkçesindeki biçimleri tespit edilmiştir. Eski Türkçedeki /ç/, /s/ ve /z/ ses birimlerinin Başkurt Türkçesinin yazı dili öncesindeki biçimleri üzerinden dil politikasının standart türe etkisi ortaya konmuştur. Neticede, tarihî Başkurt Türkçesinde yaygın olmayan ses denkliklerinin Başkurt Türkçesi yazı dilinde standartlaştırıldığı görülmüştür. Özellikle ET. /s-/ > Bşk. T. /h-/ ses denkliğinin 20. yüzyıl öncesinde yaygın görülen ses gelişmelerinden biri olmamasına rağmen günümüz Başkurt Türkçesinin en önemli niteliklerinden biri olması dikkat çekicidir. Bununla birlikte, tarihî Başkurt Türkçesi metinlerinde diş arası /ẕ/ ünsüzünün kullanımı yaygınken diş arası /ś/ ünsüzü daha az kullanılmaktadır ancak bu iki ses birimi yazı dili sonrasındaki dönemde standart hâle gelmiştir.