İnönü Dönemi’nde Türkiye Madenciliği (1939-1950)

• Published in: Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi Vol. 39; no. 108; pp. 389 - 438
• Main Author: TERZİ, Mustafa Haydar
• Format: Journal Article
• Language: English
• Published: 01-11-2023
• ISSN: 1011-727X
• DOI: 10.33419/aamd.1381191

Bu çalışmada İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı yıllarına tesadüf eden dönemde Türkiye’de madencilik alanında uygulanan politikaların ortaya konulması ve bu politikaların maden arama faaliyetleri, üretim, ihracat, istihdam ve millî gelire etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda nitel ve nicel veriler ışığında karma araştırma yöntemiyle hazırlanan ve İkinci Dünya Savaşı öncesi, sırası ve sonrasında olmak üzere üç ayrı tarih aralığını kapsayan çalışmanın ana kaynaklarını, Türkiye Büyük Millet Meclisi tutanakları ile Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası makaleleri oluşturmaktadır.
Cumhuriyet’in ilk on beş yıllık döneminde Gazi Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde ülkeyi kuran kadrolar siyasi bağımsızlık kadar ekonomik bağımsızlığa da önem vermiş ve bu kapsamda ülkenin yeraltı zenginliklerinin ülke lehine kullanılması politikasını benimsemiştir. Bu doğrultuda madenciliği ilgilendiren birçok hukuki düzenlemelerin yapılmasının yanında bu alanda faaliyet gösterecek birçok kurum da tesis edilmiştir. Böylece madencilik sektöründe zorlu dönem şartlarına rağmen önemli atılımlar gerçekleştirilirken sonraki dönemler için de sağlam bir altyapı oluşturulmuştur. Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatından sonraki Cumhurbaşkanı İsmet İnönü Dönemi’nde 9 farklı hükûmet görev yapmıştır. Bu dönemde görev yapan hükûmetlerin madencilik politikalarına bakışı iç ve dış koşullar doğrultusunda şekillenmiştir. Hükûmetler, ülkenin gelişimi için ihtiyaç duyulan ham madde ve yakıtın karşılanması, bütçe dengesinin sağlanması ve ülkeye döviz getirisi temin edilmesi açısından madenciliğe önem vermiştir. 1939-1945 arasında süre gelen İkinci Dünya Savaşı’nın getirdiği olumsuzluklara rağmen madencilik alanında büyük ölçüde önceki dönemlerde uygulanan devlet öncülüğündeki çalışmalara benzer bir yaklaşım sergilenmiştir. Savaşın sona ermesiyle ortaya çıkan siyasi konjonktür ve getirdiği yeni ekonomik düzen hükûmetlerin ekonomi ve dolayısıyla madencilik politikalarını da etkilemiş ve akabinde önemli değişimler yaşanmaya başlamıştır. Böylece savaş sonrasında hükûmetler, dış yardım, yerli ve yabancı özel girişimcilerin teşvik edilmesi ve desteklenmesi yoluyla madencilik faaliyetlerinin geliştirmeyi düşünmüşlerdir.
In this study, in the period coinciding with the Presidency of İsmet İnönü, the policies that Türkiye adopted in the mining sector and the effects of mining exploration activities, production, exports, employment and national income were aimed to be examined. In this context, the minutes of Grand National Assembly of Türkiye and the articles of Bulletin of the Mineral Research and Exploration constitute the main sources of the study that was prepared in the light of qualitative and quantitative data by means of mixed research design and which comprises three different periods, namely before, during and after the Second World War.
In the first fifteen years of the Republic, the cadres who founded the country under the leadership of Ghazi Mustafa Kemal Atatürk placed emphasis on both economic and political independence, thereby adopting the policy of utilizing the underground wealth of the country for national benefit. Accordingly, along with generating numerous miningrelated legal arrangements, several institutions that would operate in this area have also been established. Therefore, despite the challenging period conditions, significant advancements were achieved in the mining sector, in addition to establishing a substantial infrastructure for the following periods. Following the demise of Ghazi Mustafa Kemal Atatürk, President İsmet İnönü presided over nine different governments. Although the mining policies of the governments in power during this era were considerably shaped by the domestic and foreign conditions, the governments cared about the significance of mining activities for fulfilling the country’s demands of raw materials and fuel, sustaining the budget balance, and generating foreign exchange income through exports. Despite the adverse effects of The Second World War, which lasted between 1939 and 1945, the mining industry continued to operate in a similar fashion as the prior period’s mining policies under the leadership of the State. After the war ended, the political conjuncture that arose and a new economic order brought with it also impacted the governments’ mining policies as well as the economy policies. As a result, substantial changes began to occur in governments’ mining policies in that period. After the war, the governments considered developing mining activities through the use of foreign assistance, supporting and promoting local and foreign private entrepreneurs in the mining sector.