Aşura’dan Önceki ve Sonraki Ritüeller Bağlamında Alevi Şii Karşılaştırması

• Published in: ALEVİLİK–BEKTAŞİLİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ no. 29; pp. 3 - 19
• Main Author: Bayat, Fuzuli
• Format: Journal Article
• Language: English
• Published: 27-06-2024
• ISSN: 1869-0122
• DOI: 10.24082/2024.abked.451

Ehlibeyit yolunda yürümeleri ile temel inanç felsefeleri aynı olan Şii Alevi inanç sisteminde çok sayıda ortak ritüeller vardır ki bunlardan biri de Aleviliğin felsefi dayanağı, Şiiliğin ise itikadı temeli olan “Muharremlik” ve etrafında oluşan ritüellerdir. Toplumsal anımsama, hatırlama ve Kerbela olayını canlı tutmak için yapılan Muharremlik ritüelleri, özellikle de Şebih oyunları Hakk’ın batıl üzerinde zaferinin vizüel gösterisidir. Hem Alevilikte hem de Şiilikte Aşura’dan önceki ve sonraki ritüeller 7. yüzyılda yaşananları, İslam’ın en değerli olanının akıtılan kanıyla korunmasını sembolleştirir. Alevi felsefesinde bu ritüeller Hz. Hüseyin’in zulme, zillete karşı isyanının simgesidir, Şiilikte ise bu, mezhebin ortaya çıkmasında etkildir ve imamet doktrininin oluşma sürecinin kendisidir. Aşura ritüellerinde; acı, ağlama, dövünme, yüzü ve kafayı yarmakla kan çıkartma, baş yarma vs. gibi uygulamalar, eski Türklerin yuğ törenlerinin benzeridir. Muharremlik ritüellerinin mitolojik kökeni birçok açıdan bakıldığında eski Türklerin yuğ törenlerinin yeni versiyonu niteliğindedir. Yuğ ritüellerinin İslami kisveye bürünmüş şekli olan Muharremlik acının dışa vurmasının temsilidir. Alevilerin Muharrem ritüelleri ile Şiilerin Muharrem ritüelleri arasındaki en belirgin fark Muharrem orucu ile aza (yas) grubunun varlığı meselesidir. Muharrem orucu Alevilikte Kerbela’nın canlı tutulmasının anahtarıdırsa, azadarlık (yas tutma) ve bir tiyatro gösterisi şeklinde gerçekleştirilen Şebih oyunu Şiilerin kendilerini Hz. Hüseyin’in zamanına transfer etmeleridir. Bütün bu ritüeller temelde iki merhalede gerçekleşir: Aşura’dan önce, Aşura günü ve sonrası.