ADANA’DA YAŞAYAN ŞAMBAYADI TÜRKMENLERİNDE ÖLÜM ETRAFINDA GELİŞEN İNANÇ VE UYGULAMALAR

• Published in: Uluslararası uygur araştırmaları dergisi (Online) no. 19; pp. 37 - 59
• Main Author: ÖZDAMAR, Fazıl
• Format: Journal Article
• Language: English
• Published: 30-06-2022
• ISSN: 2458-827X; 2458-827X
• DOI: 10.46400/uygur.1104301

Oğuzların Bayat boyuna mensup olan ve Şam’dan Anadolu’ya yerleştikleri için Şambayadı Türkmenleri adıyla anılan Türkmenlerin günümüzde Adana, Adıyaman, Karaman, Yozgat, Sivas ve Nevşehir’e yerleştikleri bilinmektedir. Adana’da hem kendi adlarıyla kurdukları yerleşim biriminde hem de Adana’nın muhtelif bölgelerinde yaşayan bu Türkmenlerden 2000-2004 yılları arasında yaptığımız gözlem ve derlemeler arasında geçiş dönemlerine ait inanç, âdet ve ritüeller de bulunmaktadır.
Söz konusu derlemelerdeki veriler temel alınarak yapılan bu makalede ilk olarak mensubu da olduğumuz bu Türkmenler ve onların günümüzdeki durumu hakkında kısa bilgi verilmiştir. Ardından söz konusu Türkmenler arasında ölüm olgusunun nasıl algılandığı; ölümü düşündüren ön belirtiler ve kaçınmalar ile ölüm öncesi, sırası ve sonrasına ait inançlar ve bu inançlara bağlı gelişen pratik ve uygulamaların neler olduğu ele alınmıştır. Ayrıca tespit edilen bazı uygulama ve kaçınmaların geçmiş dönemlerde nasıl yapıldığı ve bunların günümüzdeki uygulama ve kaçınmalarıyla kıyaslandığında nasıl ve ne ölçüde değiştiği incelenmiştir. Son olarak aynı Türkmenler arasında ölümle ilgili bazı söz kalıpları ile ölüm sırası ve sonrasında söylenen ağıtların bir kısmı incelemeye dâhil edilmiş ve bu ürünlerin bağlamı hakkında bilgi verilmiştir.
Neticede Şambayadı Türkmenlerinin ölüm etrafında geliştirdikleri inançlarının ve bunlara bağlı ortaya çıkan bazı pratiklerin İslam öncesi Türk inanç sistemine ait uygulamaların kalıntılarının olduğu, bazılarının ise İslamiyet’in kabulüyle birlikte kültüre dâhil edildiği tespit edilmiştir.
It is known that the Turkmens who belong to the Bayat clan of the Oghuzes and are known as the Şambayadı Turkmen because they settled in Anatolia from Damascus, settled in Adana, Adıyaman, Karaman, Yozgat, Sivas and Nevşehir today. There are beliefs, customs and rituals belonging to the transition periods among the observations and compilations we made between the years 2000-2004 from these Turkmens both living in the settlements they founded with their own names in Adana and in various regions of Adana.
In this article, which is based on the data in the aforementioned compilations, first of all, brief information about these Turkmens, of which we are also a member, and their current situation has been given. Then, how the phenomenon of death is perceived among the mentioned Turkmens, pre-signs and avoidances suggesting death, beliefs about before, during and after death, and what are the practices that develop depending on these beliefs are discussed. In addition, it has been examined how some of the practices and avoidances were made in the past and how and to what extent they have changed compared to today's practices and avoidances. Finally, some of the speech patterns about death among the same Turkmen and some of the laments sung during and after death have been included in the study and information has given about the context of these products.
As a result, it has been determined that the beliefs developed by the Şambayadı Turkmens around death and some practices that emerged due to these are the remnants of the practices belonging to the pre-Islamic Turkish belief system, and some of them has been included in the culture with the acceptance of Islam.