A camel skeleton from the Viminacium amphitheatre

• Published in: Starinar (Beograd) Vol. 2013; no. 63; pp. 251 - 267
• Main Authors: Vukovic, Sonja, Bogdanovic, Ivan
• Format: Journal Article
• Language: English
• Published: Institute of Archaeology, Belgrade, Serbia 2013
• Subjects: amphitheatre; camel; camel hybridisation; Late Roman period; Viminacium
• ISSN: 0350-0241; 2406-0739
• DOI: 10.2298/STA1363251V

Camel remains have occasionally been found in Roman provincial sites throughout the Empire. In Serbia, several camel bones were found on Roman period sites. In the course of the excavations of the Viminacium amphitheatre, a partial camel skeleton was found in the western part of the arena. This find dates back to the middle, or the second half, of the 4th century AD, the period after the amphitheatre lost its function. As no other camel skeleton has been found throughout the European part of the Empire until now, this one represents a unique find in this territory. According to mixed morphometric features of the skeleton, it is suggested that the skeleton belonged to a hybrid individual. Based on taphonomic analysis of the skeleton, assumptions have been made as to how the corpse of this animal was treated after death. In this paper the role and significance of camels in Roman provinces in the territory of Serbia is also discussed.
Ostaci kamila predstavljaju retke nalaze na rimskim lokalitetima sirom Evrope. U Srbiji su kosti kamila pronadjene u Sirmijumu (Lauwerier 1978), Viminacijumu, Gomolavi, Vranju kod Hrtkovaca (Vukovic, Blazic u stampi), kao i na lokalitetima Davidovac-Gradiste i Pirot-Sarlah bazilika. Prilikom istrazivanja viminacijumskog amfiteatra pronadjen je skelet kamile (Slike 2 i 3). Ovaj izuzetan nalaz otkriven je u zapadnom delu arene, u blizini ulaza u amfiteatar (Slike 4 i 5). Nalaz skeleta kamile jedinstven je na citavoj teritoriji evropskog dela Rimskog carstva, u okviru koga su do sada pronalazene samo pojedinacne kosti ovih zivotinja. Skelet kamile pripada sloju, koji se datuje u sredinu, odnosno drugu polovinu IV veka. U tom periodu prostor amfiteatra vise nije koriscen za odrzavanje spektakla, a nalaz kamile pronadjen je u sloju, koji je prekrio sam objekat. Lobanja i donje vilice, deo kicmenog stuba (vratni i ledjni prsljenovi), rebra, kao i delovi grudne kosti pronadjeni su u anatomskom polozaju, dok su delovi nogu bili fragmentovani i dislocirani (Slika 5). Obrasci lomova dugih kostiju ukazuju da su kosti polomljene ubrzo nakon smrti zivotinje. Na humerusu i radijusu uoceni su tragovi udaraca tupim predmetom. Ovakvo lomljenje dijafiza karakteristicno je za eksploataciju kostane srzi. Tragovi kasapljenja uoceni su samo na distalnom delu dijafize metatarzusa i oni ukazuju na dranje koze. Obe lopatice i karlice, lumbalni i repni deo kicmenog stuba, kao i delovi nogu nisu pronadjeni, pa se moze pretpostaviti da su odneti sa ovog prostora. Tragovi blagog povrsinskog raspadanja prisutni su na malom broju kostiju, dok je samo jedna kost oglodana, i zato se moze zakljuciti da je kamila zatrpana ubrzo nakon deponovanja. Na osnovu mesovitih morfometrijskih karakteristika pojedinacnih kostiju skeleta kamile, pretpostavljeno je da je skelet pripadao hibridnoj jedinki, koja je nastala ukrstanjem dve vrste kamila. Poznato je da su hibridi kamila krupniji, snazniji i izdrzljiviji od jednogrbih i dvogrbih kamila (Tapper 2011; Potts 2004). Ove zivotinje se lako prilagodjavaju hladnijim klimama i sigurno je da su lakse mogle da podnesu klimatske uslove u Evropi. Trenutno se veoma malo zna o hibridizaciji kamila u antici, a do sada su hibridi identifikovani na nalazistu Mleiha (Ujedinjeni arapski emirati, 1-2. v. n.e), rimskim slojevima u Troji (Uerpmann 1999) i u Viminacijumu (Vukovic, Blazic u stampi). Kamile su u rimskom periodu koriscene pre svega kao tovarne zivotinje, u okviru civilnih i trgovackih karavana. Znacajna je bila i njihova uloga u vojsci, gde su sluzile za prenos vojne opreme, namirnica i gradjevinskog materijala (Davies 1967), kao i za jahanje (Dobrewa 1991; Toynbee 1996, 137-140). Meso i sekundarni proizvodi kamila (mleko, vuna, itd.) takodje su eksploatisani u rimskom periodu. Prisustvo dvogrbih kamila cesto se dovodi u vezu sa karavanima, koji su dolazili iz Centralne Azije (Bartosiewicz, Dirjec 2001), dok su jednogrbe kamile, osim u civilnoj, bile i u vojnoj upotrebi. Hibridi kamila su najverovatnije zbog svoje snage korisceni kao tovarne zivotinje, kako u okviru razlicitih trgovackih i civilnih karavana, tako i u vojsci. Poznato je da su mezijske legije bile angazovane u istocnim provincijma carstva, pa postoji mogucnost da je odredjen broj kamila u Meziju stigao upravo sa ovim vojnicima. Iako je na osnovu istorijskih izvora poznato da su kamile koriscene i u spektaklima (Dio 1914, LX, 7, 3; Suetonius 1914, Nero II, I; Toynbee 1996, 139), kamilu iz amfiteatra u Viminacijumu ne mozemo povezati sa desavanjima u ovom objektu.