Modern dünyada kültürel bir inşa olarak noel

• Published in: Eskiyeni Vol. 2021; no. 44; pp. 663 - 678
• Main Author: Kiraz Toprak,Hicret
• Format: Journal Article
• Language: English; Turkish
• Published: Anadolu İlahiyat Akademisi 01-09-2021; Anadolu Ilahiyat Akademisi
• Subjects: christmas; cultural construction; Din Bilimleri; din sosyolojisi; fakelore; Felsefe & Psikoloji & Sosyoloji; kültürel i̇nşa; mit; modernite; modernity; myth; noel; Siyasal Bilimler; sociology of religion; Tarih; Ankara; Türkiye; Modernite; Mit; Noel; Kültürel İnşa; Din Sosyolojisi
• ISSN: 2636-8536
• DOI: 10.37697/eskiyeni.957345

Tarihin en eski çağlarında insanın kendi varlığını ve evreni anlama çabasının ürünü olarak ortaya çıkan mitler, modern dönemde arkaik bir dünyanın parçası olarak ele alınmıştır. Dünyanın “büyülü” evreninin sekülerleşme etaplarında aşamalı olarak ortadan kalkacağı öngörüsüne rağmen dinsel inançlar ve çeşitli mitolojik tasavvurlar, modern dünyada da yeni form ve işlevlerle varlığını sürdürmüştür. Bu kapsamda Hristiyan Batı dünyasının en yaygın ritüellerinin başında Noel ve onun etrafında yeniden inşa edilen kültler gelmektedir.
Kutsallığın yalnızca akıl temelli metodik bilgi üretimine atfedildiği, rasyonel alanın dışında kalan bütün kategorilerin ise olsa olsa birer kurmaca yahut batıl inanç kategorisine indirgendiği modern dünyada bütün canlılığıyla varlığını sürdüren Noel’in, kapitalist kültür endüstrisinin bir parçası olarak yeniden inşası bu çalışmanın ana problemidir. Gerçekten de modern çağın seküler tahayyülü ile Noel’in dinsel ve “arkaik” kökenleri ilk bakışta kayda değer bir çelişkiyi yansıtmaktadır.
Hristiyan Batı dünyasının ortak kültürel mirasına yaslanan Noel’in tarihsel kökenleri antik Roma ve İran pagan inançlarıyla Hristiyanlığın senkretizmine dayanmaktadır. Doğu’nun gizem/sır dinleri, Hristiyanlığın Roma İmparatorluğunun hakimiyeti altındaki geniş coğrafyada yayılmaya başladığı sırada, halk katındaki inançlara büyük oranda nüfuz etmiş bulunuyordu. Geniş bir zamana ve mekâna yayılan ve çok kültürlü bir senkretizmin ürünü olan pagan geleneklerin baskın kültleri ve kutsal figürleri, bu süreçte güçlü sembolizmleri sayesinde Hristiyanlığın içine sızarak yaşamaya devam etmiştir. 4. yüzyılın başlarından itibaren Kilise babaları tarafından Hristiyan geleneğine dahil edilen Mithraizm, bunların başında gelmektedir. Başta İsa’nın doğum günü ile özdeşleşen 25 Aralık günü başta olmak üzere Hristiyanlık ile Mithraizm’in pagan gelenekleri arasındaki geçişler Noel örneğinde açıklık kazanmaktadır.
Ne var ki modern çağda kültürel üretimin bir “endüstri”ye dönüştüğü kapitalist toplumun ihtiyaçlarına uygun olarak adeta yeniden icat edilen Noel’in, modern çağa özgü kutsal ve profan ögeleri bir araya getiren seküler formu, kültür endüstrisi bağlamında kazandığı araçsal işlevsellik içinde ancak anlaşılabilir. İnsanın ve toplumun Aydınlanma’nın yükselen değerleri çerçevesinde yeni baştan kurgulanabileceği öngörüsü, modern çağda kültürel üretimi meta üretimi sektöründeki endüstrilerden birisi haline getirmiştir. 19. yüzyıldan itibaren geliştirilen ve kutsal ögelerle profan değerleri mezceden popüler Noel edebiyatı, bunun tipik bir örneğidir.
Noel’in günümüzdeki küresel bazlı yayılımı ise kapitalist sistemin yeni ve özgün bir toplumsallaşma tarzı olarak ortaya çıkardığı “tüketim kültürü”yle yakından ilgilidir. Öyle ki Noel haftasında devasa alışveriş merkezlerinin küresel ikonu haline getirilen Noel Baba figürü başta olmak üzere, Noel’in tüketim endüstrisi tarafından imal edilen temsil ve imajları küresel bir nitelik kazanmıştır. Nihayetinde bugün Noel, modern dünyaya ait kültürel bir inşa ve kapitalizmin küresel ticari yayılımının en yaygın örneklerinden birisi olarak öne çıkmaktadır.