PROF. DR. BƏKİR ÇOBANZADƏNİN DİLÇİLİK ARAŞDIRMALARINDA SÖZ YARADICILIĞI MƏSƏLƏLƏRİ

• Published in: Uluslararası türk lehçe araştırmaları dergisi : Online Vol. 3; no. 1; pp. 144 - 159
• Main Author: EYVAZOV, Pervin
• Format: Journal Article
• Language: English
• Published: 20-06-2019
• ISSN: 2587-1293; 2587-1293
• DOI: 10.30563/turklad.549505

Türk
lehçelerinin, özellikle Azerbaycan Türkçesinin tarihi ve çağdaş durumu hakkında
ayrıntılı araştırmalar yapmış Bekir Çobanzadeʼnin bilimsel çalışmalarında
önemli yer tutan konulardan biri de Türkçenin leksik-semantik yapısıdır.
Bilimsel konulara daha çok tartışmalı tarzda yaklaşan B.Çobanzade Türkçenin
leksik-semantik yapısı ile ilgili araştırmalarını sistemli şekilde yapmıştır.
Bu doğrultuda B.Çobanzade Azerbaycan Türkçesinde söz varlığının gelişme
tarihine dikkat çekmiş, onu diğer Türk dilleri ile karşılaştırmalı olarak
incelenmiştir.
B.
Çobanzadeʼnin Türk lehçelerinin, aynı zamanda Azerbaycan Türkçesinin
leksikolojisinin öğrenilmesi yönünde önem verdiği konulardan biri de kelime
oluşturma - türetme sürecidir. Bu açıdan yazar kendi çalışmalarında Azerbaycan
Türkçesinin söz varlığının zenginleşmesinde yapım eklerinin görevlerine daha
geniş yer ayırmıştır. B. Çobanzade Azerbaycan Türkçesinde kelime oluşturmanın
üç yolunu göstermiştir: a) yapım ekleri aracılığıyla; b) iki sözün birleşmesi
yolu ile; c) yabancı sözleri örnek alarak onlara uygun söz oluşturmakla - kalka
yöntemi ile.
Ünlü
Türkolog morfolojik yolla kelime oluşturma usullerinden bahsetmeden önce,
öncelikle, kök ve ek kavramlarına açıklık getirmiş, onların farklı
özelliklerinin ve dildeki fonksiyonlarının izahını vermiş, yeri geldikçe, dilin
derin aşamalarına baş vurarak, bazı sözcük ve eklerin tarihi-karşılaştırmalı
analizini yapmıştır. Bu analizler sadece Azerbaycan Türkçesi üzerinde değil,
Türk lehçeleri kapsamında gerçekleştirilmiştir. Şunu da belirtelim ki, bilim
adamı arkaik eklerden bahsederken kelimelerin morfem içeriğinin etimolojik
açıdan izahını vermemiş, sadece ekleri göstermekle onlara ait örnekler
sunmuştur. Bu anlamda, makalede B.Çobanzadeʼnin sunduğu birçok arkaik ekler:
-sak, -sek, -çın, -çin, -ca2, -ça2, -ğaul, -gaul, -tak,
-tuk vb. morfemler çağdaş türkologların fikirleri ile karşılaştırmalı olarak
incelenmiştir.